چیلودونلوزیس – Chilodonellosis

چیلودونلوزیس (Chilodonellosis) بیماری ناشی از انگل های تک یاخته ی جنس چیلودونلا است که ماهی ها را درگیر می کند. در بخش اول از این موضوع ضمن معرفی بیماری٬ گونه های مهم بیماری زای انگل چیلودونلا (در برخی منابع شیلودونلا یا کیلودونلا) ذکر می شود. در بخش دوم هم گونه ی بیماری زای مهم چیلودونلا که در آزاد ماهیان حائز اهمین است٬ معرفی خواهد شد.

خصوصیات کلیدی انگل چیلودونلا

اپیدمیولوژی/ بیماری زایی

اکثر گونه های شیلودونلا دارای زندگی آزاد هستند، اما دو گونه ی (C.piscicola, C.hexasticha) برای ماهی ها بیماری زا هستند. Chilodonella piscicola (نام سابق: C.cyprini) تقریباً همه ی ماهی های آب شیرین به خصوص انگشت قدها را بیمار می کند. Chilodonella hexasticha گسترش کمتری دارد اما زخم های مشابه ای به خصوص در ماهی های مسن ایجاد می کند. همچنین هر دو گونه ی فوق می توانند ماهی های آب لب شور را بیمار کنند و به نظر می رسد که از طریق ماهی های آلوده در سراسر جهان انتشار یافته اند. چیلودونلوزیس غافلگیر کننده تر از ایک است، قبل از اینکه علایم ظاهری پیدا شود، آسیب جدی اتفاق می افتد. Chilodonella منجر به یک پاسخ سلولی قوی می شود که ممکن است ناشی از تغذیه ی مستقیم آن از اپیتلیوم باشد. به نظر می رسد که انگل چیلودونلا با استفاده از سیتوستوم (Cytostome) خود سلول های میزبان را سوراخ کند و محتویات داخل آن را بمکد. عفونت های شدید ناشی از چیلودونلا، گاهی اوقات با زخم های پوستی همراه است که مانند بیماری Brooklynellosis ممکن است دارای ظاهر رشته رشته باشد. تعداد زیاد این انگل ممکن است به عفونت های ثانویه ی باکتریایی و تلفات قابل توجه (۱۰ درصد در هفته) منجر شود. چیلودونلوزیس به محدوده ی وسیعی از درجه ی حرارت مقاومت نشان می دهد. برای مثال، شیوع بیماری در گونه های آب سرد، اغلب در درجه حرارت های۵ تا ۱۰ درجه ی سانتی گراد (۴۱ تا ۵۰ درجه ی فارنهایت)  اتفاق می افتد، در حالیکه در ماهیان گرمسیری هنگامی که دما به ۲۰ درجه ی سانتی گراد (۶۸ درجه ی فارنهایت) کاهش می یابد، شیوع بیماری اتفاق می افتد. با این حال، شیوع بیماری در درجه ی حرارت ۲۵ درجه ی سانتی گراد (۷۷ درجه ی فارنهایت) مشاهده شده است. وقوع بیماری در درجه حرارت های بالاتر نیز می تواند اتفاق افتد. تلفات انبوه در جمعیت های وحشی نیز اتفاق افتاده است. برخی گونه های چیلودونلا که زندگی آزاد دارند (مانند C.cucululus و C.unicianata) می توانند به ماهیان ضعیف در آب های آلوده آسیب برسانند. ظاهراً آنها مانند دو انگل پاتوژن چیلودونلا که پیش تر گفته شد، گسترده نیستند.

لام مرطوب از چیلودونلا سیپرینی – Chilodonella cyprini

وضعیت بیماری چیلودونلوزیس در ایران

شناسایی انگل های این گروه در ایران تنها در حد جنس صورت گرفته است. اما به نظر می رسد که حداقل دو گونه ی آن وجود داشته باشد، گونه ای که به آب های سرد ۴ تا ۲۰ درجه ی سانتی گراد سازش یافته و گونه ی دیگری که به آبهای گرم ۲۶ تا ۳۱ درجه ی سانتی گراد سازش دارد. مخیر (۱۳۵۹) این انگل را جدا و گزارش نمود. مغینمی (۱۳۷۴) آلودگی برانشی ماهیان بنی را به میزان ۱۴/۹ درصد، ماهیان بیاح ۲/۳۳ درصد، ماهی شیربت ۳/۷ درصد و کپور ۱/۰۳ درصد را گزارش نموده است. همچنین در این بررسی ماهیان حمری و گطان نیز آلودگی خفیفی را نشان داده اند. بیماری در اکثر استان های کشور به ویژه استان های شمالی دیده شده است. این بیماری در مزارع پرورشی ماهیان گرم آبی استان آذربایجان غربی شیوع دارد. درصد آلودگی لای ماهی های تالاب انزلی به این انگل ۲۱/۸ درصد (مخیر و همکاران، ۱۳۷۹) گزارش شده است.

مقطع بافتی از آبشش ماهی آلوده به انگل چیلودونلا (پیکان ها). رنگ آمیزی گیمسا

تشخیص

چیلودونلا در لام مرطوب و یا مقاطع بافتی به آسانی تشخیص داده می شوند. به دلیل اتصال ضعیف آنها به بافت ها، به آسانی در طی فیکس کردن ناپدید می شوند. در لام مرطوب چیلودونلا به آهستگی در بالای لاملای آبشش سر می خورد، گاهی اوقات حول یک دایره ی بزرگ می چرخد. چیلودونلا به واسطه ی شکل مسطح خود از انگل هولوتریش ایک و Tetrahymena متمایز می شود. همچنین یکی از مشخصات چیلودونلا نوارهایی از مژه روی سطح شکمی آن است که برای مشاهده ی آنها به بزرگ نمایی بالا نیاز است و با رنگ آمیزی نقره بهتر دیده می شود. Chilodonella piscicola (30-80×۲۰-۶۰ µm) است و ۸ تا ۱۱ نوار مژه دارد، درحالیکه C.hexasticha کوچکتر است (۳۰-۶۵ × ۲۰-۵۰ µm) و ۵-۹ نوار مژه دارد. برای درمان صحیح بیماری نیاز به شناسایی گونه نیست. مهمترین روش های تشخیص بیماری چیلودونلوزیس شامل موارد زیر است:

1. گرفتن لام مرطوب از پوست و آبشش ها و مشاهده انگل
2. هیستوپاتولوژی پوست و آبشش ها و مشاهده انگل

درمان

معمولاً یک بار بکارگیری از یک روش درمانی مناسب موجب کنترل بیماری می شود. Chilodonella piscicolla سیست هایی با طول عمر بالا تولید می کند، اما آیا آنها به درمان مقاوم هستند یا نه، هنوز مشخص نیست. روش های درمان بیماری چیلودونلوزیس شامل موارد زیر است:

1. حمام فرمالین
2. غوطه وری طولانی مدت در فرمالین
3. غوطه وری طولانی مدت با پتاسیم پرمنگنات
4. حمام اسید استیک
5. حمام نمک
6. غوطه وری طولانی مدت با مس

مطلب اختصاصی بهداشت آبزیان

محمد رسولی نژاد

کپی برداری از مطالب اختصاصی بهداشت آبزیان بدون درج لینک و نام بهداشت آبزیان و نویسنده/مترجم مطلب غیر مجاز است.